Contemplatie: wat betekent dat nou eigenlijk?

Leestijd: 5 minuten

“En wat deed jij ook weer?”
“Ik beoefen contemplatieve fotografie.”
“Sorry?”
“Het is zeg maar een soort van mindfulness met een camera”.
“Waarom noem je het dan niet gewoon zo?”

Tja, vooral omdat het contemplatief is. Maar in inderdaad: vanuit een marketingperspectief hadden de grondleggers ervan beter een andere term kunnen verzinnen. Het rolt niet echt lekker van te tong. En daar komt nog eens bij dat bijna niemand weet wat dat struikelwoord nou eigenlijk betekent. In het Nederlands wordt het vrijwel uitsluitend nog in een religieuze context gebezigd, in de betekenis van de mystieke reflectie op spirituele thema’s. Zoals in: geestelijken die het lijden van Christus contempleren.

Maar wat zijn ze dan eigenlijk aan het doen?

Als we er een woordenboek bij pakken, zien we dat het ‘beschouwen’ betekent – waarvan de betekenis dan weer ‘aandachtig bekijken’ is.  Maar goed, je zegt over het algemeen niet dat je gisteravond een Netflix film hebt gecontempleerd – zelfs als je je aandacht er écht bij had. Dat zit ‘m grotendeels in het onderwerp van je contemplatie: het gaat vaak over belangrijke momenten of elementen van het leven. Keuzes die geleid hebben tot wie je nu bent. Sterfelijkheid – die van jezelf of van anderen. Liefde. Het universum. Dat soort dingen. 

Contempleren komt van het Latijnse werkwoord ‘contemplari’, waar het in het spraakgebruik ‘zich richten op’ was gaan betekenen. Maar de oplettende lezer heeft inmiddels misschien al de stam van het woord ‘tempel’ in het woord bespeurd. En dat is geen toeval.

Heilige huisjes

Een Romeinse templum – een tempel dus – kennen we natuurlijk als het huis van een of andere godheid. Maar wanneer we kijken naar hoe die betekenis ontstaan is, wordt het interessanter. Die komt namelijk van het Griekse ‘temenos’, wat ‘een afgezonderde ruimte’ is en van het werkwoord ‘temnō’ komt, wat ‘(af)snijden’ betekent.

Een templum was van origine namelijk een vooraf gekozen (‘afgesneden’) gedeelde van de lucht, waar een zogenaamde augur zijn werk deed. Een augur was een priester die gedurende een bepaalde periode met een open maar gedisciplineerde aandacht die ruimte in de gaten hield: de auguratie. Dingen die binnen die grenzen gebeurden – veelal de vlucht van vogels – interpreteerde hij dan als boodschappen van de goden. En toen men heilige huisjes voor deze goden ging neerzetten op die plekken, begon het woord ‘templum’ ook aan die (tempel-)gebouwen te refereren.

En daar zien we al een link met contemplatieve fotografie. 

Als contemplatieve fotografen wandelen we rond in een contemplatieve staat totdat we gestopt worden door iets waar ons oog op valt: die voelbare sensatie noemen we de flits van waarneming. Is onze omgeving daarmee onze templum? Nee: het is immers geen vooraf afgebakend gebied. De tempel waar ik op doel, is een innerlijke. Het is het gebied van de eindeloze ruimte tussen je gedachten: het domein van het niet-weten. Wat we nauwlettend in de gaten houden, is of zich daarin iets opmerkelijks voordoet. Of een bepaalde waarneming ons ráákt.

Maar in contemplatieve fotografie proberen we dingen die we waarnemen, in tegenstelling tot die auguren, toch juist niet te interpreteren? Nou, we proberen ze vooral niet te classificeren, beoordelen of associëren. In zekere zin interpreteren we ze juist wél: we interpreteren ze namelijk als een soort cadeautjes. Als manifestaties van de intrinsieke schoonheid van de wereld. 

En in zekere zin is het fotograferen daarvan óók een vorm van afbakenen of temnō: een foto bakent immers een gedeelte van ons visueel gewaarzijn af. Via een proces dat we het ‘visueel onderscheid’ noemen, proberen we heel nauwkeurig te worden in wat ons in eerste instantie gestopt heeft. Wat hoorde bij die geraakte waarneming? Wat niet? Daarmee is, naast onze innerlijke tempel, elke geslaagde Miksang foto eigenlijk óók een klein tempeltje.

Alle aandacht verzamelen

Maar goed, er staat ook nog een woordje vóór. Het voorvoegsel ‘con-’ zegt uiteraard iets over de ‘templum’ erachter. En dat woordje duidt altijd op een handeling of actie die op een of andere manier ‘verenigd’ is. Maar wat verenigen we dan in contemplatie? 

Nou, onze aandacht. Normaliter is die gefragmenteerd: op hoe je dat gesprek gisteren anders had kunnen aanpakken, op welke boodschappen je morgen moet doen, op dingen die je mooi, lelijk of irritant vindt – en op alle andere dingen waar die dingen je weer aan doen denken. In contemplatieve fotografie raap je je aandacht als het ware bij elkaar: de diversiteit ervan verenig je in de contemplatie op je visuele waarneming. Die waarneming vult als het ware je innerlijke tempel.

Maar er is nóg een interpretatie van het voorvoegsel con-, en die gaat over de betekenis van verenigd als ‘samen’. Betekent dat dat je het niet alleen kunt doen? Nee hoor. We kunnen het interpreteren als een samenwerking tussen je lichaam, je geest en je ziel – of hoe je dat collectieve, overstijgende, ongrijpbare en tijdloze element van de menselijke ervaring ook wilt noemen. In de contemplatieve fotografie zeggen we weleens “kijken met je hart”. Maar wat we eigenlijk bedoelen, is dat pure perceptie een samenspel is tussen alle onderdelen die jou ‘jij’ maken. In een contemplatieve staat zijn die dingen uitgelijnd.

En er is nóg een manier om naar dat element ‘samen’ te kijken. Weet je nog dat een tempel het domein van een god was? Je kunt het ook in die context interpreteren. Contemplatieve fotografie is dan een samenspel tussen jou en de goddelijke natuur die in jouw innerlijke tempel woont – het gebied van niet-weten dat we nauwlettend maar zonder agressie in de gaten houden tijdens onze contemplatie. En dat maakt die contemplatie dus een moment waarop je je ‘innerlijke goden’ ontmoet. Een moment van contact met je goddelijke natuur dat je doet inzien dat de wereld waar jij een onderdeel van bent, intrinsiek goed is.

Ik hoop dat je nu begrijpt waarom contemplatief, hoe onhandig ook, het perfecte woord is voor de vorm van fotografie die ik beoefen. En de volgende keer dat iemand me vraagt waarom ik het niet gewoon mindful fotograferen noem, kan ik ze tenminste naar dit blog verwijzen 😉

Hartegroet,

Bram

Wil je meer weten over contemplatieve fotografie of het zelf leren? Bezoek dan de website van Hèlen Vink.